Türk Sanayicileri ve İş İnsanları Derneği (TÜSİAD) Lideri Orhan Turan, dövizi ve yurtiçi fiyatlarını denetim altında tutmak maksadıyla piyasalara yapılan müdahaleler ve getirilen düzenlemelerle bir arada fiyat oluşumlarının ekonomik rasyonelden koptuğunu vurguladı.
Seçim devrinde siyasi partiler ortası rekabetin, kutuplaşmayı telafisi güç bir noktaya taşımamasını temenni ettiklerini lisana getiren Turan, “Maalesef 2023’te kuvvetli bir istihdam ve refah yaratan bir büyüme süreci beklemiyoruz. Seçime kadarki periyotta mevcut eğilimlerin devam edeceğini öngörüyoruz. Yılın ikinci yarısı ise her şeyden evvel iktisat siyasetlerinin çerçevesine ait bir belirsizlik içeriyor” dedi. Özel kesimin yatırım finansmanı problemleri aşılamadığı sürece enflasyonla uğraşta manalı ve kalıcı muvaffakiyet sağlanamayacağına dikkat çeken TÜSİAD Lideri Orhan Turan ile endüstricinin sıkıntıları ve iktisattaki son gelişmeleri konuştuk.
HAYALİMİZ ADİL BİR TÜRKİYE
– Bu yıl Cumhuriyetin 100. yılı kutlanacak. Nasıl bir Türkiye hayaliniz var?
Cumhuriyetimizin ikinci yu¨zyılında refahın adil bic¸imde dagˆıldıgˆı, insani kalkınmasını sagˆlamıs¸ bir Türkiye hayal ediyoruz. Hukukun u¨stu¨n oldugˆu, demokrasiyi yas¸am stili haline getirmis¸, toplumsal cinsiyet eşitliğine ulaşmış bir Türkiye hayalimiz var. Etrafla uyumlu, dijital ve yes¸il do¨nu¨s¸u¨mu¨ bas¸armıs¸, bilimde kozmik standartları yakalamıs¸, AB entegrasyonunu sağlamış, özetle gelis¸mis¸, saygın, adil ve c¸evreci bir Tu¨rkiye hepimizin ortak umudu.
TÜSİAD olarak bu hayalin gerçekleşmesine katkı sağlamak için, yüzüncü yılımızda yeni bir proje başlatıyoruz. Bir tartışma platformu başlatıyoruz. Cumhuriyetin kuruluşundaki lokal kongrelerden ilham aldık. Türkiye’nin farklı bölgelerinde düzenleyeceğimiz toplantılarda şu dört soruya daima birlikte karşılık arayacağız: Cumhuriyeti ve demokrasiyi birlikte nasıl güçlendireceğiz? Global dönüşümlerde ulusal stratejimizi nasıl konumlandıracağız? Çevreyi koruyan bir kalkınma nasıl olmalı? Refahı artırırken bölüşümü daha adil nasıl yaparız? Biz yalnızca söylemenin değil, toplumun farklı kısımlarıyla söyleşmenin bedelli olduğunu düşünüyoruz. Hangi inançtan, etnik kimlikten, sınıftan, hangi cinsiyetten olursak olalım, her kısmın umut ve hayallerini içeren ortak bir gelecek noktasında birleşmeyi hedefliyoruz.
SAĞDUYU ŞART
– Parti kapatma, siyasi yasaklar, kutuplaşma.. Seçime giderken gündemin ana mevzuları bunlar oldu. Sizin asıl beklentiniz nedir?
Maalesef geçtiğimiz seçim periyotlarında olduğu üzere bu seçim periyodunda de siyasi tansiyonun yükselmesine şahit oluyoruz. Siyasette lisan ve üslup da yapan olmaktan uzaklaşabiliyor. Seçim devrinde siyasi partiler ortası rekabetin, kutuplaşmayı telafisi güç bir noktaya taşımamasını temenni ediyoruz. Sağduyudan uzaklaşmadığımız, ülkemizin geleceği için önceliklerin gündemde olduğu bir seçim periyodu geçirmeyi ümit ederiz.
FİNANSMAN SORUNU AŞILMALI
– Finansman konusunda zorluklar bu yıl sürüyor mu?
Finansman konusundaki zorluklar ağırlaşarak devam ediyor. Gerçek kesimin finansmana erişimine regülasyonların çok büyük tesiri oluyor. Regülasyonların getirdiği kısıtlar altında bankalar tüketici kredilerine yük veriyor. Bu da siyaset faiz oranının tek haneye düşürülmüş olmasının ekonomik sonuçlarına dikkatle bakmayı gerektiriyor. Yüksek enflasyona karşılık, cansız büyüme. Yatırım yapılamaması yalnızca bu devrin değil gelecek periyodun büyümesini de sonlar. Enflasyonla çabayı de zorlaştırır. Özel bölümün yatırım finansmanı sıkıntıları aşılamazsa ne enflasyonla gayrette kalıcı muvaffakiyet sağlanabilir ne de iktisat sağlıklı bir büyüme patikasına girebilir.
REFORM LİSTESİ KABARIYOR
– Seçim iktisadı devrede. EYT, KGF kredileri, yeni konut kampanyaları… Bunlar iş dünyasının beklentilerini ne derece karşılıyor?
Bunlar hiç elbet talep üzerinde tesirli olacak adımlar. Esasen Türkiye iktisadı bir müddettir iç talebe dayalı büyüme sürecinde. Tüketici kredileri ve perakende bölümüne ait endeksler tüketim talebindeki canlılığı gösteriyor. Lakin arz istikametinde birebir şeyi söyleyemiyoruz. Sanayi üretimi geriliyor. Enflasyonun yüksek seyrettiği bir ortamda, talebi desteklerken şayet üretim talep kadar artamazsa enflasyonist döngünün önüne geçilemez. Üretimin ve yatırımların canlanması için öncelikle makroekonomik istikrarın sağlanması gerekiyor. Akabinde da üretim yapısının daha fazla katma kıymet üreteceğimiz biçimde değiştirilmesini sağlayacak yapısal ıslahatların uygulanmasına gereksinim var. Aksi halde global rekabet gücümüzü koruyamayacağız. Üretimde yapılması gerekenler eğitimden bilim ve teknolojiye, istihdamdan sanayi ve tarıma kadar geniş bir siyaset alanına yayılıyor. Bunların üzerine daima yenileri ekleniyor. Dijitalleşmenin asimetrik tesirlerine ve iklim değişikliği ve çevresel problemlerle çabaya kadar ahenk göstermek gereken çok sayıda yeni başlık var. Yapısal ıslahatları geciktirdikçe liste uygunca kabarıyor. Dünyada çok süratli bir değişim var. Buna adapte olacak adımları süratle atmamız gerekiyor.
HESAPLAMA ZORLAŞTI
– Şu anda gerçek dalın yaşadığı can yakıcı temel sorunlar nelerdir?
En temel sorun belirsizlik. Belirsizliğin bir boyutu mevcut iktisat siyasetleri ile devam edilip edilmeyeceğine ait. Belirsizliğin bir öteki boyutu da mevcut durumda piyasa işleyişinin ve piyasa sinyallerinin zayıflamış olması. Dövizi ve yurtiçi fiyatları denetim altında tutmak maksadıyla piyasalara yapılan müdahaleler ve getirilen düzenlemelerle birlikte fiyat oluşumları ekonomik rasyonelden koptu. Piyasaların tabiatıyla istikrara gelme özelliği artık çalışmaz oldu. Bu özel dal açısından risk ve getiri hesaplamaları yapabilmeyi çok zorlaştırıyor. Belirsizlik yatırım kararlarının ertelenmesine, bu da üretim, istihdam ve büyümenin zayıflamasına yol açıyor. İktisatta kararların sağlıklı biçimde alınabilmesi için izafî fiyatların piyasa dinamiklerini yansıtması gerekiyor. Yani tesirleri bilinebilen ve hesaplanabilen genel kabul gören iktisat siyasetleri çerçevesine geri dönmeliyiz.
ENFLASYON ÇİFT HANENİN ÇOK ÜSTÜNDE OLACAK
– Baz tesiriyle enflasyonda düşüş kelam konusu. Bu yıl enflasyon öngörünüz nedir ve orada ne tıp riskler var?
Evet enflasyonda öngördüğümüz üzere baz tesirine dayalı bir düşüş var. Fakat TÜFE enflasyonu yüzde 65’e gerilemiş olmasına karşın besin ve sıhhat üzere kalemlerdeki artışlar yüzde 80’e yaklaşıyor. Bu da hissedilen enflasyonun daha yüksek olduğunu düşündürüyor. İTO’ya nazaran İstanbul’da yıllık enflasyon yüzde 93. Bu nedenle enflasyon bir ölçü daha yavaşlasa da bunun refah artırıcı tesirini hissetmiyoruz. Özel kapsamlı TÜFE göstergelerinde de artış oranları yüksek seyretmeye devam ediyor. Bu da enflasyonun tek haneli düzeylerin bir epey üzerinde seyredeceğini gösteriyor. Zira para siyaseti olmadan tek başına makro ihtiyati siyasetlerle yapılan enflasyonla çabanın hudutları var. Kesinlikle para siyasetini enflasyonu tek haneye indirme amacı doğrultusunda tekrar formüle etmek gerekiyor. Bunu maliye siyaseti ve yapısal ıslahatlarla da desteklemek kaide.
2023’TE REFAH YARATAN BÜYÜME BEKLEMİYORUZ
– 2023 Türkiye iktisadı açısından nasıl geçecek, bu yıla ait plan yapabildiniz mi, öngörüleriniz neler?
Maalesef 2023’te kuvvetli bir istihdam ve refah yaratan bir büyüme beklemiyoruz. Bu yıl Türkiye iktisadını iki alt devirde düşünmek yerinde olur. Seçime kadarki devirde mevcut eğilimlerin devam edeceğini öngörüyoruz. Enflasyon kısmen gerileyerek bir platoya oturacak. Büyümeyi talebi destekleyen siyasetler şekillendirmeye devam edecek. Yılın ikinci yarısı ise her şeyden evvel iktisat siyasetlerinin çerçevesine ait bir belirsizlik içeriyor. Yine piyasa iktisadı çerçevesine mi dönülecek yoksa konvansiyonel olmayan siyasetler ile piyasa ve fiyatlama üzerindeki yönlendirmeler devam mı edecek? Her iki durumun orta uzun vadeli sonuçları birbirinden çok farklı olur. Lakin her iki durumda da 2023’ün ikinci yarısında büyüme muhtemelen sürat keserken itici güç iç talepten dış talebe kayacak. Zira yılın ikinci yarısında dünya iktisadında toparlanmanın hızlanmasını ve ihracatın canlanmasını bekliyoruz. Büyümedeki yavaşlama, Avrupa’nın resesyondan çıkması ve güçlü hizmet gelirleri cari açığı da sonlar. Makroekonomik istikrara dönük bir siyaset çerçevesi belirlenmezse yılın ikinci yarısında enflasyonun aşağı düzeylere inme eğilimini devam ettirmesini beklemiyoruz.
