Emeklikte yaşa takılanlar (EYT) konusu 1999’da DSP, ANAP ve MHP koalisyon hükümeti tarafından kabul edilen ve emeklilik yaşını yükselten 4447 sayılı kanun ile ortaya çıkmıştı. 8 Eylül 1999 gününe kadar SSK kapsamındaki emekçilerin emeklilik için iki kaidesi yerine getirmesi gerekiyordu: Bayanlar için 20, erkekler için 25 yıl sigortalılık mühleti ve 5 bin günlük prim ödeme gün sayısı. 1999’dan sonra üçüncü bir kural olarak yaş kaidesi getirildi.
Emeklilik yaşı bayanlarda 58, erkeklerde 60’a, prim gün sayısı ise 7 bin güne yükseltildi. 8 Eylül 1999 gününden evvel işe girenler için bayanlarda 40 ile 58, erkeklerde ise 44 ile 60 yaş ortasında değişen kademeli geçiş mühleti getirildi. Emsal yaş hududu Emekli Sandığı ve Bağ-Kur kapsamındakiler için de getirildi. Böylelikle iki yıldan 18 yıla kadar mağduriyet doğdu.
Ardından düzenlemenin iptali için yapılan Anayasa Mahkemesi müracaatları oldu.
Anayasa Mahkemesi kademeli geçiş kararlarını “adil, makul ve ölçülü” bulmayarak iptal etti. Daha sonra 23 Mayıs 2002 tarihinden geçerli olmak üzere yeni bir kademeli geçiş takvimi kabul edildi. Geçiş şartları 20 ve 25 yıllık sigortalılık şartlarını korudu; lakin yeni sistem bayanlarda 40-56 ortası, erkeklerde ise 44-58 ortası değişen yaş şartı ile 5 bin ile 5 bin 975 gün ortası değişen prim gün şartı getirdi.
Doğan mağduriyet yıllarca tartışmalara neden oldu. Sonunda seçim öncesi durumu çözeceğini savunan hükümet yapılan bir düzenleme ile yaş koşulunu kaldıracağını, 5 bin prim günü dolduranların emekli olabileceğine yönelik en yetkili bireylerce açıklamalar yapılarak emeklilikte yaşa takılanların (EYT) yaş koşulu aranmaksızın emekli olabileceğini açıkladı.
02
2. Düzenlemeye ait beklenti neydi?
Özellikle Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanı Vedat Bilgin’in yaptığı açıklamalarla 5 bin prim günü olan bayanlarda 20 erkeklerde 25 yılı dolduran herkesin yaş ya da diğer bir kriteri yerine getirmeksizin emekli olabileceği kanısı yerleşti.
03
3. Düzenleme hangi noktaları içeriyor?
Yapılan açıklamaların akabinde EYT konusuna hazırlanan yasa teklifi Meclis’e sunuldu. Dört husustan oluşan teklifin iki husus temele ait.
9 Eylül 1999 tarihi öncesi sigortalılık ve prim gününü doldurmuş herkesin emekli olmasına imkan tanındı.
İkinci olarak, çalışma hayatının desteklenmesi ve kayıt içinde devam etmesi gayesiyle toplumsal güvenlik dayanak primi getirildi. Yüzde 5 oranında bir dayanak primi getirildi. 500 liralık bir dayanak sağlandı.
04
4. Prim günü tartışması nedir?
Ancak yasa teklifinde prim günü ile ilgili kademelendirme olduğu görüldü. Düzenlemeye nazaran EYT’de kademeli prim günü aranacak. 8 Eylül 1999 tarihi öncesinde sigortalı çalışmaya başlayanlar yaş dışındaki şartları yerine getirerek emekli olabilecekler.
Düzenlemeye nazaran, SSK’lılar 4447 Sayılı Kanun ile getirilen kademeli prim gününe tabi olacaklar. Kademeli prim günü 5 binden başlayarak 5 bin 975 güne kadar çıkacak. 5 bin prim gün sayısı ile emekli olunamayacak. Zira emekçilerin prim gün sayısı (1995-99 ortası girişliler için) 5 bin 750-5 bin 975 gün ortasında değişiyor.
Bağ-Kur ve Emekli Sandığı sigortalıları için bayanlarda 7 bin 200, erkekler ise 9 bin gün prim gün koşulu var.
05
5. Düzenleme hizmet birleşimini içeriyor mu?
Yasa teklifinde, kısaca bireylerin çalışma hayatlarındaki farklı statülerde geçen tüm çalışmaların bütünleştirilip tek bir statü üzerinden aylık bağlanması süreci olarak tanımlanabilecek hizmet birleştirmesinden EYT’lilerin yararlanıp yararlanamayacağına ait bir kısım yer almıyor.
06
6. EYT’liler kısmi emeklilikten yararlanacak mı?
1999 yılındaki düzenleme öncesi 3600 prim günü ve 15 yıl sigortalılık müddetiyle bayanlar 50 yaş ve üstü, erkekler 55 yaş ve üzerinde kısmi emekli olabiliyordu.
30 Ocak günü Meclis’e gelen EYT düzenlemesi ile 3600 prim günü kapsam dışında kaldı. Yürürlükte olan mevzuata nazaran kısmi emeklilik için bayanlarda 58, erkeklerde 60 yaş koşulu aranıyor.
Kısmı emeklilik uygulaması prim ödeme gün sayısı şartını yerine getiremeyen, yaşı ilerleyen şahıslar için olağan emeklilikten daha az primle emeklilik imkânı sunuyor. Kısmi emekli olanlar en düşük emekli aylığı ile emekli oluyor.
Bu durumda kısmi emeklilikte mevcut kanun kararları motamot devam edecek. Prim günü 3600’ün üzerinde olan SSK’lı bayanlar 58, erkekler 60 yaşında emekli olabilecekler.
Bağ-Kurlu erkekler ise 5400 prim günü olmak kuralıyla bayanlar 56, erkekler 58 yaşında emekli olabilecek.
07
7. EYT ile emekli olan öbür iş yerinde çalışabilecek mi?
EYT sonrası emekli olan isterse 10 gün içinde tekrar kendi iş yerinde çalışmaya devam edecek. Bu şartlarda, patron yüzde 5 prim dayanağı verilecek. Lakin emekli olduktan sonra öteki bir iş yerinde çalışamaya başlayacak EYT’li için bu dayanak kelam konusu olmayacak. Bu da patrona ek bir yük getirecek.
08
8. Prim takviyesi nasıl işleyecek?
Çalışma hayatının desteklenmesi ve üretimin devam edebilmesi emeliyle toplumsal güvenlik dayanak primini getirmek suretiyle, 5 puan iş yerlerine her bir çalışan emekli olduktan sonra tıpkı iş yerinde 10 gün içerisinde tekrar işe başlama durumunda olanlarla ilgili yaklaşık 500 TL’lik desteklemeyi Hazine üstleniyor ve yüzde 5 oranında bir takviye kelam konusu oluyor.
